ÇOCUĞA KOYULAN İSMİN EHEMMİYETİ

Ahmed ZIYÂ

Çocuklarımızın babaları üzerindeki haklarından birisi, doğduklarında kendilerine iyi ve güzel isimler koymakdır. Evlâdımıza vereceğimiz isimleri Efendimiz aleyhisselâtu vesselâmın mübârek ism-i şerîfi başda olmak üzere enbiyâ-yı zişân hazerâtının isimlerinden seçersek, Hâce-i Kâinât aleyhisselâmın:

“-Sizler Kıyamet günü kendiniz ve babalarınızın adları ile çağrılacaksınız. Öyle ise çocuklarınıza güzel isimler veriniz.”[1] 

Emrine itâatle beraber, yavrularımızı o ismin berekâtına nâil olmakdan mahrûm etmemiş oluruz..[2]

Rabbimizin bizlere emâneti olan yavrularımıza isim koyarken çok ehemmiyet göstererek; tercîhimizi, az duyulmuş, kulağa hoş gelen veya ma’nâsını hiç düşünmeden sâdece Kur’ân-ı Kerîm’de geçiyor diye bir kelimeden yana kullanmamalıyız. Zîrâ Kelâm-ı Kadîm’de Peygamberân-ı Izâm ve büyük zâtların isimlerinin yanısıra, ma’nâsı tek başına bir şey ifâde etmeyen kelimeler de vardır ki, bunlar çocuğa isim olarak koyulacak vasıfda değildirler.

Çocuklarımıza koyacağımız isimleri, kaynakları belli olmayan internet sitelerinden, çeşitli isim ansiklopedilerinden veya takvimlerden bulmaya çalışmamalıyız. Çoğu zaman oralarda isimlerin ma’nâlarında hatâlar olduğu görülüyor.

Hele hele sevilen bir dizi karakterinin adı, şarkıcı, futbolcu gibi tanınmış ve şöhretleri geçince unutulmaya mahkûm şahısların isimlerini sırf onlara duyulan meylden dolayı çocuklarına koyan ebeveyn, bunun hesâbını ahiretde, çocukları yakalarına yapışıb haklarını aradıklarında nasıl vereceklerini bir düşünseler, bu hatâya düşmezler.

İSİMLER İNSANLARA RÛHEN VE AHLÂKEN TE’SÎR EDER

Sâhibine hem dünyâ ve hem de âhiretde refâkat eden bu “kelimeler”in insanlar üzerindeki te’sîrleri pek çokdur. Güzel bir ismi olduğunu duyduğumuz bir çocuğa yapdığımız duâlardan birisi de: “-İsmi ile müsemmâ olur inşaallah.” şeklindedir. “Bir kişiye 40 kere deli desen delirir” atasözünün hikmeti burada da karşımıza çıkıyor. Nitekim, bize ismimizle seslenenler, o ismin taşıdığı ma’nâyı bize söylemiş oluyorlar. O halde isminin ma’nâsı kötü olan bir insanın ömür boyu o isim ile çağırıldığını düşünecek olursak karakteri zamân içinde ismine benzeyecekdir. [3]

Meselâ sırf kulağa hoş geliyor diye “Aleynâ” ismi verilmiş bir çocuğa, vefatına kadar “üzerimize” diye seslenilecek. Hâkezâ, “Kezban” ismini taşıyan bir çocuğa “yalancı” denilmiş olacak.. Bu gibi kelimeler Kur’an-ı Kerîm’de geçse de, bunlar çocuklara isim olarak koyulmaz.

Maalesef günümüzde birçok ebeveynin tercîhi, “islâmî” isimler değil de “moda” isimler oluyor. Halbuki İslâm târihinde o kadar değerli, emsâl alınacak şahsiyetlerin isimleri var ki, burada saymaya kalksak bitiremeyiz.

Sevgili Peygamberimiz sallallahu aleyhi vesellem efendimiz bir hadîs-i şerîfinde şöyle buyuruyor:

“-Allâh katında en sevimli isimler Abdullâh ve Abdurrahmân gibi isimlerdir.”[4]

Allâhu Teâla’nın esmâsından kullara koyulması câiz olan isimlerin başına (abd) veya sonuna (yâ-yı nisbî) ekleyerek kullanılması îcâb eder. Mesela: Abdullah, Abdurrahman, Abdullatif veya Selamî, Cemâlî, Nûrî gibi. Elfâz-ı Küfür kitâbında: “Bir insan Cenâb-ı Allâh’ın[hâlıqın] isimlerinden birini bir mahlûqa [yaratığa] taksa kâfir olur buyruluyor.[5] Maalesef bugün buna da dikkat edilmiyor ve sık sık Cenâb-ı Haqq’ın mübârek isimlerine kullarda rastlıyoruz.

Peygamber sallallahu aleyhi vessellem efendimizin en çok bilinen ve kullanılan dört ismi Mu…med, Ahmed, Mahmûd ve Mustafâdır. Bunların dışında “Mevâhib-i Ledünniye”de 400’e yakın esmâsı vardır. Hiç şüphesiz bunların en değerlisi “Mu…med” ismidir. Bu ismi kullanırken de müslümanlar çok hassasıyyet göstermişler ve bu mübârek isme hürmetsizlik olmaması için çocuklarına Mehemmed veya Mehmed diye seslenmişlerdir. Zirâ adı “Mu…med” olan kimseler müslümanlar tarafından husûsî bir hürmete mazhar olmuşlardır. Bu zâtların âhiretde de Efendimiz aleyhisselamın şefaatine mazhar olacaklarını ve cennete gireceklerini Abdullâh İbn-i Abbas radıyallâhu anhumâ hazretlerinin rivâyet etdiği şu hadîs-i şeriflerden öğreniyoruz:

“-Kıyâmet gününde: “-İsimleri Muhammed ismine muvâfık olanlar kalksın!” diye nidâ olunur. Zîrâ Muhammed sallallahu aleyhi vesellem hürmetine, onlar cennete gireceklerdir.”

“-Ben kıyâmet gününde bütün Muhammed adını taşıyanlara şefâat ederim.”

“-Cebrâil aleyhisselam gelib, Rabbimin selâmını tebliğ itdikden sonra, Cenâb-ı Haqq: “-İzzet ve celâlime yemîn ederim ki, senin isminle isimlendirilenleri cehennem azâbı ile azablandırmam…”[6]

Bu isme hakkıyla hürmet edilemiyeceğinden çekinenler, çocuklarına iki isim verip, ikinci isimlerini kullanmalarını ve “Mu…med” ismini de hürmeten taşımalarını te’mîn edebilirler. (Muhammed Hamdi, Muhammed Zihnî, Muhammed Âtıf, Muhammed Rif’at) gibi.

Burada yine sık rastladığımız “çocuklara iki isim takılmaz, ağır gelir, taşıyamaz…” gibi inanışların yanlış olduğunu da Efendimiz aleyhisselamın sünnetinden öğreniyoruz. Hatta sadece isim koymak ile yetinmeyip bir de lâkab takmanın da sünnet olduğunu âlimlerimiz bildirmişlerdir. Fahr-i Âlem sallallahu aleyhi ve sellem Efendimizin, bilindiği gibi üç oğlu oldu ve onlara Kâsım, Abdullah ve İbrâhim isimlerini koydular ve ayrıca Tayyib, Tâhir ve Mutahhar lâkabları ile de lâkablandırdılar.[7]

LÂKAB VE KÜNYELER

Lâkab asıl isimden başka insanlara sonradan takılan veya yakışdırılan vasıflardır.

Sahâbe Efendilerimizin bazılarının bir veya daha fazla lâkabları vardı. Nitekim Hazret-i Ebû Bekr’in –Sıddîk-, Hazret-i Ömer’in –Fâruk-, Hazret-i Osmân’ın –Zinnûreyn– Hazret-i Ali’nin –EbûTûrâb– Hazret-i Hamza’nın –Es’edullâh-, Hazret-i Hâlid bin Velid’in –Seyfullah-, Hazret-i Ca’ferin –Tayyâr– Hazret-i Âişe’nin –Sıddîka-, Hazret-i Fâtıma’nın –Zehra, Betül– gibi.

“Ebû Hureyre” dahî bir lakâbdır. “Kediciğin babası” demekdir. Bu büyük sahâbiye hürmeten evladına “Hureyre” diyen bir müslüman, aslen “kedicik, kedi yavrusu” demiş olur. Sahâbî isimleri koyulurken bunlara da dikkat edilmeli, O kelimenin ma’nâsını ve sahâbî efendimizin ismi, lakabı, künyesi veya sıfâtı mı olduğu bilinerek  koyulmalıdır. 

Çocuğa isim koyma mevzûsunda “isim” ve “lâkab” dışında bir de “künye” kelimesine rastlarız. Lügatda künye kelimesinin birinci ma’nâsı bir kimsenin nereden ve kimden olduğunu bildiren ve hüviyeti yazılı olan kağıt; ve ikinci ma’nâsı da lâkab, ünvândır. Bilhassa “Ebû” ve “Ümmü” diye başlar, ve ilk erkek evlâdın ismi ile devâm eder. Peygamber Efendimizin ilk erkek evlâdının ismi Kâsım olduğu için, lakâbı “Ebû Kâsım”dır.

Yalnız Peygamber efendimizin mübârek ismi ile künyesini birarada kullanmamız doğru olmaz. Ya’ni ismi “Muhammed” olan bir zât “Ebû Kâsım” künyesini kullanamaz. Nitekim bir hadîs-i şerîfde:

“İsmim ile künyemi bir arada toplamayın”[8] buyrulmuşdur.

Künye takarken de birtakım hususlara dikkat etmeliyiz. Peygamber Efendimiz aleyhisselam “Îsâ’nın babası” ma’nâsına gelen “Ebû Îsâ” künyesini hoş karşılamıyarak “Îsâ’nın babası yokdur.” Buyurmuşlar ve bu künyeyi taşıyan sahâbîden kaldırılmasını emretmişlerdir.[9]

Demek ki, ma’nâ i’tibâriyle i’tikâdî – dînî yanlışlık arz eden isim ve lakablardan dahi uzak durulması iktizâ etmektedir.

“Beretek” ve “Felâh” gibi isimleri koymanın dahi münâsib görülmediği Mecmuâtü’l-Âdâb kitabının bu bahsinde geçmektedir. Zîrâ, “Berek ve Felâh’dan sorulsa, “yokdur” diye cevab vermek gerekir. Bu da hayra yorulmaz” der. Hattâ, “Reşid” ve “Emin” gibi lafızların dahi nefsi “tezkiye” olacağından, onlardan dahî uzak durulması îcâb etdiği yazar.

YANLIŞ KOYULAN İSMİN DEĞİŞTİRİLMESİ

Âlemlere rahmet olarak gönderilmiş Seyyidü’l-Mürselîn Efendimiz Hazretleri etrâfında bulunanlar arasında münâsib görmediği isimleri değiştirmişdir.. Efendimiz aleyhisselâmın bu sünnetine riâyet eden sahâbiler dahî ma’nâsında zarar ve zulmet bulunan isme rastladıklarında değiştirmiş veya değiştirmelerini tavsıye etmişlerdir.
Rivâyet olunur ki:
Hazret-i Ömer radıyallâhu anh Efendimiz, yardım istemek maksadıyle huzuruna çağırdığı bir adama, adını sordu. adam:

“Sürrak oğlu Zâlim” olduğunu söyledi.

(Sürrâk “hırsız” demekdir. Zâlim ise, bilindiği gibi “zulmeden” ma’nâsına gelir.)

Hazret-i Ömer radıyallâhu anh Efendimiz de bu adama:

“-Sen zâlimsin, baban hırsız!.. Senden nasıl hayır ve menfaat umulur? cevâbını verdi.

___________________________________________________________________

[1] İhyâ-yı Ulûmü’d-Dîn cild 2 sh. 141 Ebû Dâvud Ebû Derdâ’dan (r.a.) rivâyet etmişdir.

[2] Mecmuâtü’l-Âdâb sh. 243

[3] Hatta gayr-ı müslim Amerikalı bir Psikolog Dr. Perry W. Buffington kitabında, kendisine verilen ismin çocuğun rûh âleminde sebeb olduğu noktaları ele alırken, şöyle yazıyor: “-Çocuğunuzun adını dikkatli seçin ki; kendisine silinip gitmiş bir pop starı değil, saygın birini örnek alsın. Ailenizden ya da sülalenizden çocuğunuza model olabilecek, toplumda çocuğunuz hakkında olumlu düşünceler uyandıracak kişilerin adlarını seçin.” (Arnoldi, M.J. The Legacy of a Name Among the Banama of Mali In A. Cohn and L. Leach (Eds.) Generations: A Universal Family Album. New York: Pantheon Books, 1987)

[4] İhyâ-yı Ulûmü’d-Dîn cild 2 sh. 140 Müslim İbn-i Ömer’den (r.a.) rivâyet etmişdir

[5] Bedir Şerhi Reşid; Elfâz-ı Küfür sh.50 -Hüseyin Aşık- 1985

[6] Mecmuâtü’l-Âdâb sh. 244

[7] Mecmâtü’l-Âdâb sh. 244

[8] İhyâ-yı Ulûmü’d-Dîn cild 2 sh. 140 Ahmed ve İbn-i Hibbân Ebû Hureyreden rivâyet etmişlerdir Ebû Dâvud ve Tirmizî’nin de bu hususda rivâyetleri vardır.

[9] İhyâ-yı Ulûmü’d-Dîn cild 2 sh. 140 İbn-i Ömerden rivâyet edilmişdir.

(İntişârı: 09.10.2011)